RAPORT PROF. KONRADA RACZKOWSKIEGO „WYZWANIA W HANDLU GLOBALNYM 2024”

W połowie 2024 roku nakładem Wydawnictwa Naukowego UKSW ukazał się raport Prof. Konrada Raczkowskiego pt.: „Wyzwania w handlu globalnym 2024” (ISBN 978-83-8281-463-7).

Z przedmowy

Handel globalny był, jest i będzie kluczowym elementem współczesnej gospodarki umożliwiającym wymianę towarów, usług i kapitału między państwami na całym świecie.

Pomimo licznych korzyści, jakie niesie za sobą globalizacja handlu, istnieje wiele wyzwań, które zakłócają i ograniczają jego efektywność oraz zrównoważony rozwój. Coraz częściej obserwuje się narastający protekcjonizm i tendencje do stosowania ograniczeń handlowych przez niektóre państwa. Tylko w 2023 roku wdrożono ponad 2,5 tys. ograniczeń lub podejść osłonowych, dyskryminujących handel międzynarodowy. Wprowadzanie ceł, barier pozataryfowych i ograniczeń importowych rodzi ryzyko zmniejszenia międzynarodowej wymiany handlowej oraz powstania zakłóceń w globalnych łańcuchach dostaw, co może ograniczyć wzrost gospodarczy i prowadzić do wzrostu cen dla konsumentów. Finalnie przekłada się to na wskaźniki gospodarcze, a nawet konieczność zmian polityk gospodarczych.

Kraje rozwinięte często korzystają z przewagi w postaci rozbudowanych sektorów przemysłowych i technologicznych, podczas gdy kraje rozwijające się mogą mieć trudności w konkurowaniu na rynkach światowych. Może to prowadzić do dalszego pogłębiania się nierówności między państwami oraz problemów społecznych i ekonomicznych, takich jak ubóstwo i bezrobocie. Coraz ważniejszym wyzwaniem w kontekście handlu globalnego stają się również kwestie związane z ochroną środowiska. Niektóre formy działalności gospodarczej, szczególnie te związane z intensywnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, mogą prowadzić do degradacji środowiska i zmian klimatycznych. Dlatego istnieje potrzeba opracowania zrównoważonych strategii handlowych, uwzględniających ochronę środowiska i przyczyniających się do osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju. Jednak te cele nie mogą i nie powinny być realizowane za wszelką cenę, np. poprzez likwidację miejsc pracy, kreowanie polityki biurokratycznego przymusu i wiecznego zadłużenia w imię nierentownych, niestabilnych i nieefektywnych inwestycji.

Największym zagrożeniem dla handlu globalnego w 2024 r. będą napięcia geopolityczne i wynikające z nich spory terytorialne, walka o interesy strategiczne, rywalizacja o dominację między globalnymi mocarstwami (jak Stany Zjednoczone i Chiny) oraz konflikty ideologiczno-kulturowe. W świecie handlu każdy słyszał o takich przedsiębiorstwach, jak Blockbuster, Kodak, Toys „R” Us czy Nokia, które nie zdołały dostosować się do trendów i konkurencji globalnej i zniknęły z rynku. Dziś firmom może się to przydarzyć w ciągu kilku lub kilkunastu miesięcy, i to zarówno za sprawą konkurencji globalnej, jak i zmian lokalnych lub regionalnych, których nie dostrzegą w odpowiednim czasie. Mogą też prężnie się rozwijać, przejmując nowe rynki zbytu – czego życzę wszystkim pracownikom i akcjonariuszom firm handlowych.

Mam nadzieję, że niniejszy raport pomoże Państwu lepiej antycypować przyszłość i brać pod uwagę profil ryzyka w prowadzonym segmencie rynku, decydentom zaś – ułatwić podejmowanie takich decyzji politycznych, które znajdą odzwierciedlenie w logicznej legislacji zabezpieczającej interesy handlowe oraz przewidywalności prawnej obrotu gospodarczego w Polsce.

Prof. dr hab. Konrad Raczkowski

Raport pt. Wyzwania w handlu globalnym 2024 powstał we współpracy Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji z Centrum Gospodarki Światowej UKSW pod kierownictwem prof. Konrada Raczkowskiego. W publikacji przeanalizowano bieżącą sytuację gospodarczą i geopolityczną na świecie oraz przedstawiono perspektywy dla rozwoju globalnej, europejskiej i polskiej gospodarki. Raport określa ramy, w jakich funkcjonować będzie sektor handlu w nadchodzących latach i identyfikuje kluczowe wyzwania. EuroCommerce, europejska organizacja handlu z siedzibą w Brukseli, konsekwentnie podejmuje działania mające na celu utrzymanie silnej pozycji europejskiego handlu na arenie międzynarodowej.

Polska Organizacja Handlu i Dystrybucji zrzesza 19 największych międzynarodowych sieci handlowych działających w Polsce: Auchan, Carrefour, Castorama, Decathlon, E.Leclerc, IKEA, Biedronka, JYSK, Kaufland, KiK, Leroy Merlin, Lidl, MediaMarktSaturn, Netto, OBI, Pepco, Schiever, Transgourmet, Żabka. Misją POHiD jest wsparcie handlu w Polsce i zaangażowanie w prowadzenie etycznego biznesu z poszanowaniem zasad wolności ekonomicznej i swobodnego dostępu do rynku wszystkich podmiotów gospodarczych.

Sieci handlowe zrzeszone w POHiD są od ponad 30 lat istotnym elementem krajobrazu gospodarczego Polski, stanowiąc siłę napędową handlu i całej gospodarki. Zainwestowały w naszym kraju ponad 60 mld euro, stworzyły ponad 250 tys. miejsc pracy, współpracują z ponad 5 tys. polskich dostawców i producentów płodów rolnych oraz oferują 95 proc. polskich produktów w asortymencie. Podejmują od lat działania, które otwierają ponad 250 polskim producentom i dostawcom drogę na międzynarodowe rynki. Wartość eksportu polskich produktów poprzez zagraniczne oddziały koncernów handlowych wynosi 20 mld PLN rocznie. Utrzymujące się ograniczenia związane z COVID-19, wojna w Ukrainie, największy od lat 70. XX wieku kryzys energetyczny oraz galopująca inflacja przyczyniły się do spowolnienia globalnej gospodarki. Polski handel mocno odczuwa skutki światowego kryzysu gospodarczego, mierząc się z jednej strony z wysokimi kosztami działalności, a z drugiej – ze spadkiem konsumpcji czy zmianą koszyków zakupowych.

EuroCommerce i POHiD podejmują szereg działań na rzecz łagodzenia negatywnych skutków inflacji zarówno w Polsce, jak i w Europie. Jak wynika z raportu McKinsey, przygotowanego we współpracy z EuroCommerce, ceny żywności w Polsce należą do najbardziej konkurencyjnych w skali Unii Europejskiej. Polityka antyinflacyjna skutkuje zwiększoną presją na i tak niskie marże w handlu. Dodatkowym wyzwaniem dla sektora są nakłady w obszarach zrównoważonego rozwoju i cyfryzacji, a także rosnące koszty wynikające ze wzrostu cen energii, inflacji, zakłóceń w łańcuchach dostaw i wojny w Ukrainie. Według raportu sektor handlu na poziomie europejskim wymaga transformacji do 2030 r. w zakresie zrównoważonego rozwoju, cyfryzacji, umiejętności i talentów, na którą sektor poniesie nakłady w wysokości około 600 mld euro. Inwestycje te są warunkiem sine qua non dla utrzymania przyszłego wzrostu i konkurencyjności rynku handlu detalicznego w Europie i Polsce. Sieci handlowe zrzeszone w POHiD w istotny sposób oddziałują na stabilność cen na polskim rynku.

Wysoka konkurencyjność w obrębie sektora w Polsce wpływa hamująco na wzrost cen produktów. Handel zainwestował ogromne środki, aby nie przenosić całej podwyżki cen zakupu towarów u producentów na klientów. Dzięki skali biznesu, dużym wolumenom zakupowym, poprawie efektywności energetycznej oraz niskim marżom ceny detaliczne utrzymywane są na możliwie najniższym poziomie.

Od początku pandemii, a zwłaszcza od wybuchu wojny w Ukrainie, sieci handlowe prowadzą politykę cenowo-promocyjną, mającą na celu wsparcie polskich rodzin zmagających się z negatywnymi skutkami inflacji. Znaczące spowolnienie konsumpcji w 2023 r. było konsekwencją malejącej siły nabywczej konsumentów, a ostatnie marcowe odczyty GUS mogą świadczyć o początku trendu wzrostu konsumpcji, która przyczyniałaby się do większego wzrostu gospodarczego. Jednak sondaże niezależnych ośrodków badawczych wskazują, że 70 proc. Polaków ogranicza wydatki na życie, w tym na żywność. W grupie osób o najniższych dochodach oszczędza na jedzeniu już 66 proc. konsumentów.

Firmy członkowskie POHiD absorbują koszty obniżek cen, m.in. w ramach obniżki marż, unikając przenoszenia kosztów na dostawców czy konsumentów. W ten sposób skutecznie chronią polskie rodziny przed ubóstwem żywnościowym, a w wielu przypadkach zapobiegają stygmatyzacji oraz wykluczeniu społecznemu.

Istotnym czynnikiem ryzyka dla stabilności cen detalicznych jest otoczenie legislacyjne. Handel mierzy się z podatkiem handlowym i wieloma obciążeniami fiskalnymi. Sieci handlowe znajdują się w gronie największych płatników CIT, plasują się na drugim miejscu pod względem wielkości uiszczanych danin. W 2021 r. wpływy do budżetu państwa wyniosły łącznie 5,7 mld PLN, z czego 3,1 mld PLN stanowił podatek CIT, a 2,6 mld PLN – podatek handlowy. W 2022 r. wartość podatku handlowego wzrosła do 3,3 mld PLN, a prognozy wykonania budżetu państwa za 2023 r. zbliżą się w okolice 4 mld PLN.

Wzrost cen surowców i nośników energii pociąga za sobą wzrost kosztów w łańcuchu dostaw, stanowiąc dla branży ogromne wyzwanie. W obliczu kryzysu energetycznego i rosnących cen prądu sieci handlowe prowadzą politykę oszczędzania energii. Inwestują także w odnawialne źródła energii. W ten sposób nie tylko ograniczają koszty zużycia energii, ale zmniejszają także ślad węglowy.

Renata Juszkiewicz

Prezes Zarządu POHiD

Vice-President EuroCommerce

Wnioski i rekomendacje

1. Zgodnie z prognozą bazową Międzynarodowego Funduszu Walutowego gospodarka światowa wykazała dużą odporność na transmisję polityki monetarnej i wyższych stóp procentowych do sfery realnej. Oczekuje się, że w latach 2024–2025 globalne PKB wzrośnie o 3,2%, a więc podobnie jak w roku 2023, przy jednoczesnym zachowaniu trendu tarć strukturalnych, utrudniających transfer pracy oraz kapitału do produktywnych przedsiębiorstw.

2. W 2023 r. 91% przedsiębiorstw na świecie zwiększyło swoje przychody, z czego 56% – powyżej średniorocznych poziomów inflacji. Blisko 80% przedsiębiorstw zastosowało podwyżki cen jako główne narzędzie ochrony dotychczasowej marży i osłony przed rosnącymi kosztami. Najwyższe średnioroczne wzrosty cen odnotowały przedsiębiorstwa z Bliskiego Wschodu (15%) oraz Ameryki Centralnej i Południowej (12%).

3. Główne ryzyka dla gospodarki globalnej w 2024 r.2 dotyczą rosnących napięć geopolitycznych i finansowych, spowolnienia gospodarczego w Chinach, fragmentacji handlu oraz kosztów i procesów przeciwdziałania zmianom klimatu.

4. Wzrost światowego handlu w 2023 r. po wyłączeniu globalnej recesji był najsłabszy od blisko 50 lat: spadł o 3% i osiągnął wartość 31 bln USD. Spadki (–5%) dotyczą handlu towarami i odwrotnego trendu (+8%) handlu usługami za sprawą ożywienia rynku turystycznego3. Należy oczekiwać ożywienia handlu w 2024 r., ale kosztem przesunięć przedsiębiorstw z globalnych łańcuchów wartości do krajowych lub regionalnych łańcuchów dostaw. Największym przegranym zmian staną się gospodarki rozwijające się i pozostałe, które nie będą mogły zapewnić konkurencyjnych systemów prawno-podatkowych i relatywnie tanich źródeł energii.

5. UE jest największym na świecie eksporterem towarów i usług przemysłowych, a także największym rynkiem eksportowym dla około 80 państw. Zdecydowana większość krajów UE prowadziła większą wymianę handlową na rynku wewnętrznym UE niż z krajami spoza UE. Największym rynkiem pozaunijnym, do którego eksportują kraje unijne, są USA. Natomiast największy wolumen importu do UE pochodził z Chin.

6. Poszczególne państwa i ugrupowania integracyjne państwa w latach 2008–2024 (kwiecień) wdrożyły ponad 53 tys. interwencji rządowych dyskryminujących zagraniczne interesy handlowe. Tylko w 2023 r. zaobserwowano ponad 2,5 tys. tzw. szkodliwych interwencji dla handlu międzynarodowego, które są odwrotnością polityki liberalizującej handel. Dotyczyły one głównie subsydiowania handlu (włącznie z subsydiami wywozowymi), środków inwestycyjnych związanych z handlem, środków taryfowych czy warunkowych środków ochrony handlu.

7. Pomimo nie najlepszych nastrojów w strefi e euro wskaźniki wyprzedzające mogą wskazywać na względną poprawę zaufania inwestorów oraz aktywności gospodarczej w 2024 r. Trzeba jednak pamiętać, że aktywność gospodarcza wykazuje bardziej trend boczny stagnacyjny na skutek zredukowanego popytu wewnętrznego i obniżenia siły nabywczej dochodów gospodarstw domowych.